2001: Odyseja kosmiczna

Recenzując takiego klasyka jak Odyseja kosmiczna można sobie narobić wielu wrogów, to trochę jak strzał w kolano. Później trzeba chować się pod fałszywymi nickami na portalach filmowych. Nie mogłem się jednak powstrzymać od wtrącenia własnych kilku groszy. Dodam tylko, że nie mam w zwyczaju rozczytywać się na temat filmu którego nie widziałem. O filmie Kubricka przeczytałem tylko tyle że jest kosmiczny... dosłownie i w przenośni.

Dosłownie kosmiczny jest, akcja głównie w przestrzeni międzyplanetarnej, wspaniałe efekty. Ponadczasowe, biorąc pod uwagę że film powstał w 1968 roku to po prostu geniusz. Widać dużą dbałość o szczegóły, pod względem technicznym produkcja niezwykle dopracowana. Ujęcia również na bardzo wysokim poziomie, bez kompromisów, bez półśrodków. Z technicznego punktu widzenia to majstersztyk, szczególnie że przez ponad dwie godziny seansu taki poziom zostaje zachowany. Nie jest to jedna, czy dwie sceny które zasługują na uwagę, film jako całość zrobiony jest całkiem solidnie. Niezwykle trudno podczas seansu nie zadać sobie pytania: jak oni to zrobili? Skąd w 1968 roku wzięli takie sztuczki?

Jeśli spojrzeć na dzisiejszą datę to na uwagę z pewnością zasługuje fakt, że akcja filmu dzieje się w czasie rzeczywistym. Stanley Kubrick zaraz po prehistorycznej scenie z małpami przenosi widza w okolice 2000 roku. Można więc podejrzeć jak przed czterdziestu laty wyobrażano sobie 21 wiek. Oczywiście minięto się z rzeczywistością o co najmniej kilka stuleci. Odyseja jest jednak gatunkiem sci-fi więc pełna dowolność jest jak najbardziej wskazana.

Pod względem technicznym dzieło Kubricka jest genialne, wręcz wyżyłowane do granic możliwości. Treść filmu to już zupełnie inna bajka, nuda jest chyba dość trafnym określeniem. Może sam pomysł z pojawiającym się znikąd monolitem jest całkiem dobry, jednak przedstawienie tej historii niejednego widza skatuje. Sceny dłużą się w nieskończoność. Kilkuminutowe ujęcia lecącego statku mogą dawać poczucie czasu jaki jest potrzebny do przebycia kosmicznych odległości. Ale oglądanie małp przez dwadzieścia minut bez żadnego dialogu coś wnosi? Tym bardziej że istotne fakty mieszczą się pewnie w łącznym czasie pięciu minut. Jedyne co można wtedy robić to zachwycać się ujęciami, a w późniejszych scenach oglądać szczegóły kosmicznych konstrukcji. To jednak szybko się nudzi, i tylko muzyka klasyczna w tle ratuje sytuacje.

Fabuła górnolotna raczej nie jest. Wielki kawał kamienia (monolit) który pojawia się znikąd… wieczorem go nie było rano już jest. Monolit niby sieje sporo zamętu, jest powodem wysłania ludzi na bardzo odległą planetę (Jowisz). Kubrick podaje jednak niewiele szczegółów, zasadniczo większość należy wywnioskować z pierwszej sceny. Dalej trzeba się zadowolić szczątkowymi informacjami które gdzieś między minimalną ilością dialogów się pojawiają. Da się jednak odnieść wrażenie że podstawa historii jest tylko pretekstem do przedstawienia zupełnie odrębnego wątku podróży na Jowisz. To zdecydowanie najciekawszy wątek filmu. Dwoje astronautów i super komputer HAL 9000. Komputer obdarzony świadomością, zdolny podejmować własne decyzje komplikuje sprawy na statku. To nadaje jakieś tempo akcji i w pewien sposób zatrzymuje przed ekranem.

Gra aktorska raczej nie zachwyca, kilka scen jest wręcz drętwych czuć sztuczność na kilometr. Dialogi szczególnie w początkowych scenach wypowiadane przez aktorów jakby na siłę. Zważywszy na to że samego tekstu w filmie jest naprawdę niewiele trudno zrozumieć dlaczego reżyser pozwolił na takie błędy. Czy naprawdę nie dało się tego zagrać lepiej?

Tematyka filmu jest chyba niełatwa, bo jakoś trudną ją odnaleźć. Co w zasadzie przedstawia? Historię ludzkości? A może chodzi o istnienie boga w postaci czarnego prostokątnego kamienia? Kubrick zostawił tyle niedopowiedzeń w fabule iż można chyba sądzić że interpretacja przesłania należy tylko i wyłącznie do widza. Zakończenie w żadnym razie nie ułatwia sprawy, jest niezwykle zagmatwane, a w samej końcówce dzieje się więcej niż przez cały film. Fani gatunku mogą więc spokojnie puścić wodzę fantazji i ścigać się w pomysłach na interpretacje wizji reżysera. Być może właśnie te niedomówienia nakręcają fenomen filmu?

Co ciekawe film w całokształcie jest… i tu pojawia się problem. Z pewnością wyprzedza swoje czasy. Śmiało można powiedzieć że to kamień milowy dla kinematografii, znacznie podniósł poprzeczkę dla swego gatunku. Czy Odyseja zasługuje na tak wygórowane oceny? Myślę, że problematyka polega na punkcie spojrzenia. Jeżeli miałbym ocenić film pod kątem sztuki filmowej, wyznaczania kierunku i podejścia do gatunku to z pewnością ocena byłaby bardzo wysoka. Jeśli jednak spojrzeć na dzieło Kubricka na zasadzie filmu który zwyczajnie się ogląda, a nie zachwyca każdą klatką z osobna to film uznałbym tylko za dobry. Osobiście myślę że wybitne dzieła filmowe powinny być genialne w każdym calu, Odyseja kosmiczna w każdym calu genialna niestety nie jest.