W poszukiwaniu lepszego świata

Wszyscy żyjemy ze świadomością, że świat zdeterminowany jest przez zło, przemoc i okrucieństwo jednego człowieka względem drugiego. Susanne Bier pyta, jak do takiej rzeczywistości powinny się odnosić niemalże wyrwane z kontekstu jednostki: czy przyjąć pacyfistyczną, empatyczną postawę czy raczej reagować przemocą na przemoc. Wybór jest o tyle istotny, że zawsze odciśnie piętno przede wszystkim na najbliższym otoczeniu człowieka, zaś rzeczywistość zapewne nie zmieni się w ogóle.

Przemoc wdziera się do ludzkiego życia bezpardonowo bez względu na miejsce, czas i okoliczności. Nie ważne, czy chodzi o nadmorską, duńską prowincję i zwyczajną, tamtejszą szkołę, czy afrykański kraj pogrążony w konflikcie zbrojnym. Anton – szwedzki lekarz, wolontariusz na Czarnym Lądzie funkcjonuje w zawieszeniu między Afryką a domem w Danii, gdzie mieszka jego żona i dwójka dzieci. Klaus z Londynu w rodzinne strony sprowadza syna Christiana. Oboje są wycieńczeni psychicznie ciężką chorobą i śmiercią matki chłopca. Te dwie rodziny złączy przyjaźń dwójki dzieci – Christiana i syna Antona, Eliasa, zawarta w nie najciekawszych okolicznościach. Nowy uczeń stanie w obronie maltretowanego przez starszych chłopaków kolegi, spuszczając potężny łomot jednemu z oprawców. Dzieciaki nie poniosą konsekwencji brutalnego zachowania, bo w szkole znęcanie się nad Eliasem było powszechnie znane. Incydent rozejdzie się po kościach, ale wspólne realizowanie zemsty na różnego rodzaju osiłkach stanie się istotnym determinantem relacji łączących Christiana i Eliasa.

Oryginalny tytuł filmu „Hævnen” oznacza właśnie zemstę. To wokół niej skoncentrują się różne, filmowe epizody. Zemstę na oprychu, który w obecności dzieci zaatakował i spoliczkował Antona, będą planować Christian z Eliasem, zachęceni tym, że nie spotkały ich większe konsekwencje za pobicie kolegi. Reakcja przemoc za przemoc w tym wypadku zagwarantowała im spokój w szkole, więc doszli do wniosku, że jest najwłaściwszym zachowaniem w momencie zagrożenia. Anton stara się wytłumaczyć dzieciom, że przemoc nie jest żadnym wyjściem. Idzie z nimi do warsztatu, w którym pracuje miejscowy furiat i pozwala spoliczkować się jeszcze raz, dając do zrozumienia, że wcale nie boi się mężczyzny, a brak reakcji na tego typu zaczepki to najlepsza forma obrony. To niesamowita scena, stanowiąca niezwykłą konfrontację mądrej, acz naiwnej postawy Antona z chłopięcymi wyobrażeniami o ataku jako najlepszej formie obrony. Pacyfistyczna postawa lekarza zostanie wystawiona na ciężką próbę w Afryce, gdzie przyjdzie Antonowi leczyć lokalnego watażkę, który gwałci i morduje ciężarne kobiety leczone przez Skandynawa. Christian i Elias nie wyciągną natomiast żadnych wniosków z lekcji i będą dalej wcielać w życie swój plan zemsty, którego konsekwencje wstrząsną obiema rodzinami.

„W lepszym świecie” to kolejny film autorstwa duetu Susanne Bier – Anders Thomas Jensen, w przeciwieństwie do poprzednich rodzinnych dramatów reżyserki, ten najnowszy zrealizowany został w duchu kosmopolityzmu oraz w iście hollywoodzkim stylu (przypominając pod tym względem „Wiernego Ogrodnika” Meirellesa). Akcja filmu toczy się w Afryce, w Danii, a przez chwilę nawet w Wielkiej Brytanii, bohaterowie rozmawiają po angielsku, duńsku, szwedzku. Bier ma niezwykły talent do sugestywnego, wyzbytego sztuczności i patosu, wyważonego prezentowania jednostkowych, dość konkretnych relacji międzyludzkich, delikatnie, lecz solidnie, umiejscawiając je w kontekście globalnym. „W lepszym świecie” jest na pierwszym miejscu rodzinnym dramatem, ale przedstawiane w nim tematy, wątpliwości, postawy odnoszą się tak naprawdę do całej ludzkości. Pod tym względem nowa fabuła Bier ma kilka punktów stycznych z twórczością Michaela Haneke i jego interpretacją wszechobecności przemocy w ludzkim życiu. „W lepszym świecie” to także film świetnie zagrany. Wcielający się w rolę Antona, Mikael Persbrandt ma ból wypisany na twarzy. W jego głębokich, niebieskich oczach można zobaczyć to, co doświadcza mężczyzna w Afryce, gdzie krzywda wyrządzana jest ludziom na każdym niemalże kroku. Trine Dyrholm w roli matki Eliasa znakomicie odgrywa rolę porzuconej dla Czarnego Lądu (a wcześniej też dla innej kobiety) żony – skrzywdzonej, samotnej, umiarkowanie rozemocjonowanej. Chłód w spojrzeniu i gestach Ulricha Thomsena (Klaus) dobrze tłumaczą niezrozumienie na linii ojciec – syn. Obaj młodzi chłopcy również dali popis solidnych, aktorskich umiejętności.

Polski, tłumaczony w ślad za angielskim, tytuł filmu zakrawa trochę na ponury, okrutny żart. O jaki lepszy świat chodzi? Świat jest tylko jeden, a z wizji Bier i Jensena nie wynika jednoznacznie, że słuszna, humanistyczna postawa zmienia go na lepsze. Co prawda, w końcówce otrzymujemy namiastkę moralnego katharsis, rany zaczynają się goić, przez chwilę obcujemy z obrazkiem niemalże idyllicznej rzeczywistości, gdzie wszystko prędzej czy później będzie dobrze i jakoś się ułoży. Na poziomie mikro przez chwilę w bólu i cierpieniu stworzony został lepszy świat, ale nie zapominajmy, że w szerszej perspektywie wszystko w gruncie rzeczy pozostało po staremu.