Na dnie piekła

Warszawa. Spowita szarością, brudna, tonąca w roztopach stolica jednego z najbardziej skorumpowanych na świecie krajów, miasto wiecznie spieszących się, zirytowanych ludzi, załatwiających szemrane interesy, w tle, nie bez kozery, relikt poprzedniej epoki Pałac Kultury. Peerelowska epoka czerpania przywilejów kiedy tylko się da, rzutuje na czasy obecne. Miasto bezguścia, bezwstydu i prymitywnych osobników, którzy na umór chleją, zabawiają się w domach publicznych, którym nie spędzają snu z powiek egzystencjalne problemy, a to jak zjeść, zabawić się, upić i by za wielkiego kaca przy tym nie było.

Najnowszy film Smarzowskiego "Drogówka" znowu prowokuje, znowu łamie tabu, bezlitośnie obnaża to, co usiłujemy zakryć, o czym nie myśleć.
Oczywiście jest to obraz rażąco jednostronny.

Bagno po uszy, czyli polska, zatęchła, zobojętniała na zło, prymitywna i grzeszna rzeczywistość. Ordynarna, chciwa, pijana, zdradzana przypadkowym seksem gdzieś w pomieszczeniu skąpo oświetlonym żarówką czy w pokrytych różem buduarach, splamiona brakiem sumienia. Śpiewająca głośno i rzewnie po pijaku „Białego misia”. Lepki brud Smarzowskiego przykleja się do widza tak, że nawet przestaje go zauważać.

Kłamstwa, łapówki, machlojki przy przetargach, zdrady, kradzieże, libacje alkoholowe, gwałty, morderstwa. Wszyscy skażeni w mniejszym lub większym stopniu, kupieni za mniejsze i większe kwoty. By nie było tak strasznie czarno, zaskakujący od czasu do czasu nieoczekiwanym ludzkim odruchem. Dbający o swoje rodziny, co nie przeszkadza mieć skoków w bok w domu publicznym czy w aucie gdzieś na poboczu.

Napisać, że Polska u Smarzowskiego jest brudna, to za mało, ona tonie w smrodzie, który niesie się hen daleko, w bagnie, w którym zanurzeni są wszyscy, począwszy od złapanych na wykroczeniach obywateli, którzy próbują wymigać się od kary wciskając, w zależności od grubości portfela, sowitą, bądź skąpą łapówkę, a niecnotliwe panie lekkich obyczajów dar w naturze albo zasłaniając pełnioną funkcją, immunitetem. Po tej drugiej stronie suszarki stoi sama śmietanka polskiego społeczeństwa: ksiądz, lekarz, pani prokurator, prostytutki, chamski poseł (świetny Andrzej Grabowski). Dalej w łapówkarskim korowodzie kroczą funkcjonariusze policji, którzy zastawiają pułapki celem wyłudzenia korzyści majątkowych vide suszarka wskazująca zawsze 130 i notoryczne je przyjmują, dorabiając na boku do pensji, czasem posuwając do szantażu. A barwny korupcyjny korowód kończy się na najwyższych szczeblach władzy.

Tu jest Polska, liczy się czynnik ludzki, dlatego zawsze można się dogadać mówi złapany na przekroczeniu prędkości, podobne ugodowe nastawienie wykazuje ksiądz: „przecież jakoś się dogadamy”. Łatwo jest film uprościć, wtłoczyć w granatowy mundur rozprawki o policji, wskazywać palcem na siedlisko zła, ale Smarzowski mówi: „zacznij od siebie”. Możesz oszukiwać na mniejszą skalę i spluwać z dwulicową pogardą w stronę tych, którzy na większych przekrętach zbudowali fortuny, ale tak naprawdę jesteś taki sam, tylko mniejszy jest zasięg twoich możliwości. A nauka "zaradności" rozpoczyna się już na boisku szkolnym, kiedy dzieciaki sprzedają mecz.

Historię policjantów połączonych solidarnie grzechem korupcji, pijaństwa i rozpusty, stanowiącą przyczynek do szerszego spojrzenia na polską, okrytą płaszczem wstydu mentalność poznajemy jako zlepek epizodów, poprzecinanych fragmentami z kamer przemysłowych i nagraniami z komórek, z których potem posklejamy rozwiązanie kryminalnej zagadki. Początkowo klimat jest dosyć swobodny, śmieszą nas ubrane w rubaszny kostium groteski sytuacje, ukazujące hermetyczne środowisko policjantów, których łączą wspólne, nieczyste, drogowe interesy, czasem te same kobiety, wypady do podrzędnych lokali, tajemnice. Potem, gdy jeden z policjantów Ryszard Król (Bartłomiej Topa) zostaje oskarżony o zamordowanie kolegi po fachu (Marcin Dorociński) atmosfera zmienia się, tężeje, przy staczaniu się po tej równi pochyłej dla względnej równowagi przetykana jest komicznymi sytuacjami i zbitkami słownymi, a epilog jest jak nagłe dźgnięcie nożem prosto w serce. Starając się udowodnić własną niewinność Król dotrze na sam szczyt przekrętów, załatwianych w luksusowych domach publicznych i na jachtach.

Z filmu Smarzowskiego nie wyniesiemy niczego, o czym byśmy wcześniej nie wiedzieli. Pojawia się pewien rodzaj złośliwej satysfakcji, kiedy reżyser obnaża mechanizmy rządzące Polską, bo ich źródło widzimy gdzie indziej, nie u siebie. A może należałoby ich poszukać, bo ten korupcyjny nowotwór zżera tkanki całego społeczeństwa. Smarzowski przyznał się, że kiedyś sam wręczał łapówki funkcjonariuszom drogówki. Z drugiej strony, jest w filmie taka scena, kiedy Król łapie nad wyraz chamskiego, pijanego posła i zabiera mu kluczyki od auta. Zaraz dostaje polecenie z góry, by oddać. To może zniechęcić tych, którzy jeszcze chcą być uczciwi.

To, co się u Smarzowskiego szaleńczo podoba, to obnażanie zła, ta ordynarna, krzykliwa stylistyka, świadomość dotarcia na samo dno piekło, gdzie buzują emocje i kumuluje się napięcie. Smarzowski nawet epizody czyni majstersztykiem i mam wrażenie, że pod jego ręką aktorzy dają z siebie wszystko. Ich gra po prostu zachwyca. Rewelacyjny, próbujący oczyścić się z zarzutów Bartłomiej Topa (nie chcę tutaj wpadać w zbyt patetyczny ton, ale to chyba rola jego życia), notoryczny cudzołożnik Jakubik, pijak Jacek Braciak, Eryk Lubos, o Marianie Dziędzielu nawet nie wspominam, bo to klasa sama w sobie, nawet przyprawiająca rogi mężowi Izabela Kuna. I tak nie wymieniłam wszystkich aktorskich perełek. To, co się po raz kolejny nasuwa to znakomita świadomość i wyczucie stylu u Smarzowskiego, zdjęcia i dialogi na bardzo wysokim poziomie.

Z kina wychodzimy przytłoczeni ciężarem gatunkowym obrazu, bo jest to film bez nadziei. Ale nas przecież pociąga skumulowane zło, chcemy dotrzeć na jego dno i z lubością dobijamy się do bram piekła, w którym rządzą lubieżnie piersi, zwodniczy alkohol, spektakularna przemoc i łatwy pieniądz, tak więc Smarzowskiego jakoś specjalnie polecać nie trzeba.